سحر با باد

دوستی پرسیده است که در سایت‌‌های اینترنتی در غزل حافظ؛
[(سحر با باد می‌گفتم حدیث آرزومندی
خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی
دعای صبح و آه شب کلید گنج مقصود است
بدین راه و روش میرو که با دلدار پیوندی)]
هم (واثق) آمده و هم (واصل)!
به نظر شما کدام درست است؟
پاسخ؛
ببینید؛ اول این‌که، این برداشت مربوط به زمان حال نیست و سالیان درازی است، همانند؛ عبارات ("کشتی‌نشستگانیم" و "کشتی‌شکستگانیم") بر سر آن بحث و جدل‌هایی صورت پذیرفته که آیا واژه‌ی "واثق" صحیح‌تر است یا "واصل"!
اما آن‌چه که مهم است، این است که باید به عرض برسانم، من مانند برخی از عزیزان برای اثبات و پذیرش واژه‌ی صحیح‌تر تنها به تعداد نسخ بیشتر رجوع نمی‌کنم، بلکه تلاش می‌کنم، واقعیت را با توجیه علمی به درجه‌ی ثبوت برسانم!
برای دست‌یابی به حقیقت کافی است، به معنای دو واژه تعمق کرد تا دریافت، کدام یک به معنا و فحوای بیت نزدیک‌تر است!
فرهنگ فارسی معین
واثق
اطمینان دارنده، استوار، محکم
*
لغت‌نامه‌ی دهخدا
واثق
اعتماد دارنده
*
لغت‌نامه‌ی دهخدا
واصل
پیوسته شونده. رسنده.
*
فرهنگ فارسی معین
واصل
رسنده، پیوسته
*
حال چنان‌چه واژه‌ی مورد نظر حافظ شیرازی را (واثق) فرض کنیم، از مصرع فوق؛ چنین مفهومی اراده می‌گردد:
(پیام آمد که اعتماد خود را به مهرورزی‌های خداوند محکم و استوار کن) یعنی؛ (ایمان خود را محکم کن و امیدوار باش و به خدا توکل کن!)
از همین روی در بیت بعد او را به هنگام عجز و لابه و ناله‌ها به نماز شب و دعای سحر دعوت می‌کند و آنرا علاج گرفتاری‌ها می‌داند اما چنان‌چه درستی واژه را (واصل) تلقی کنیم، مصرع مذکور چنین معنایی را افاده می‌کند:
(پیام آمد؛ به لطف‌های خدا بپیوند)
که چنانچه این عبارت را در غزل حافظ بگنجانیم، تنها جنبه‌ی خبری دارد و نوعی بشارت به‌شمار می‌رود! یعنی: (لطف خدا شامل حال تو شد یا بزودی می‌شود و یا؛ دست دراز کن به سوی لطف خدا) و ...
اما همان‌طور که آگاهی دارید، لطف خدا به خودی خود شامل حال آدمی می‌شود و نیاز به پیوستن کسی که می‌خواهد، مورد لطف واقع شود ندارد‌! حال از این بحث‌ها که بگذریم و تعبیر دوم را تنها یک بشارت تلقی کنیم، باید عرض کنم که تنها پیامی بشارت آمیز قلمداد می‌شود و در آن لطف شاعرانه‌ای مشاهده نمی‌گردد و یا به قول معروف [حرفی برای گفتن ندارد!] و خوب می‌دانیم که حافظ در میناگری کلام و فحوا سرآمد شاعران روزگاران است!
نظر دوست گرامی سرکار خانم دکتر مریم مقدم را در این زمینه جویا شدم و ایشان فرمودند:
نظر من هم همان "واثق" است. چرا که (وصل شدن) هنر ندارد. یعنی این‌که من خواسته‌ها و آرزوهای خود را بیان کردم و خطاب آمد؛ (برو برس به لطف خدا) اما "واثق شو" یعنی (با اطمینان خاطر خود را به خدا بسپار و در این زمینه تردید نداشته باش و مطمئن باش، الطاف الهی شامل حال تو می‌شود و آن‌چه را که در آرزوی رسیدن به آن هستی، بدست خواهی آورد!)
حافظ در دیگر سروده‌های خود می‌گوید:
دلا ز رنج حسودان مرنج و "واثق" باش
که بد به خاطر امیدوار ما نرسد
*
به رحمت سر زلف تو "واثقم" ور نه
کشش چو نبود از آن سو چه سود کوشیدن
پس هم از حیث معنا و هم شاهدمثالها "واثق" صحیح است!
*
فضل الله نكولعل آزاد
۲۴ خرداد ۱۴۰۰ فردیس کرج
www.lalazad.blogfa.com
www.fazlollahnekoolalazad.blogfa.com
Www.f-lalazad.blogfa.com
Www.faznekooazad.blogfa.com
Www.nazarhayeadabi.blogfa.com
www.nekooazad.blogfa.com
www.nekoolalazad.blogfa.com
Www.karshenasaneadabiatefarsi.blogfa.com
***
....

نوشته شده توسط فضل الله نکولعل آزاد در سه شنبه بیست و پنجم خرداد ۱۴۰۰ |