بسم الله الرحمن الرحیم. وَإِن يَكَادُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَيُزۡلِقُونَكَ بِأَبۡصَٰرِهِمۡ لَمَّا سَمِعُواْ ٱلذِّكۡرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُۥ لَمَجۡنُونٞ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكۡرٞ لِّلۡعَٰلَمِينَ

کاربرد واژه‌ی "غلط"

امروزه واژه‌ی "غلط" معنا و مفهوم دیگری پیدا کرده و از سوی برخی تعبیر دیگری از آن اراده می‌گردد. هرکه هرچه را که مخالف نظرش باشد، می‌گوید؛ غلط است. امروزه هرکس که در امور ادبی نظر مخالف دیگری را بیان کند، طرف مقابل بی‌آنکه معنا و جایگاه معنوی واژه‌ی "غلط" را در جمله بداند، در پاسخ به منتقد خود می‌گوید؛ خیر! غلط است و این در حالی است که ممکن است، پاسخ چیز دیگری باشد اما ماهیت مطلب ذکر شده نیز درست باشد که در صورت چنین پدیده‌ای باید گفت؛ واژه‌ی "غلط" در جایگاه خود به‌کار گرفته نشده است!
برای نمونه؛ در یکی از انجمن‌های ادبی بحث بر سر این بود که آیا سعدی در سروده‌ی خود گفته؛
بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران
یا:
بگذار تا بگرییم چون ابر در بهاران
هر کس به دیگری می‌گفت؛ مطلب شما غلط است. در حالیکه هیچ‌کدام غلط نبوده و هر دو نمونه دارای معنی‌اند، منتها این‌دو باید به‌یکدیگر می‌فرمودند؛ مثلا مد نظر سعدی بیت اول بوده، نه بیت دوم و یا اینکه نظر و تشخیص شما در معرفی مصرع مورد نظر سعدی به این دلیل درست نیست، نه اینکه مطلب مورد تایید شما ذاتا از ریشه غلط است!
بسیار دیده‌ام؛ گروهی در برخی از مصراع‌ها که سَکت به‌چشم می‌خورد، به‌جای این‌که با اصطلاح‌های عروضی پیام خود را برسانند و بگویند، در فلان رکنِ مصراع سکته‌ی قبیح به‌چشم می‌خورد، می‌گویند؛ شعر غلط است.
در سایتی بحث بر سر این بود‌ که؛
بنی‌آدم اعضای یک‌دیگرند
مدنظر سعدی بوده یا؛
بنی‌آدم اعضای یک‌پیکرند
هرکس به‌دیگری می‌گفت؛ مصراع مورد نظر شما غلط است و این در حالی است که هر دو مصراع دارای معنای درستی‌اند و هر یک باید به دیگری می‌فرمود؛ نظر شما به این دلیل درست نیست، نه این‌که مصراع مورد نظر شما غلط است! غلط کاربرد گوناگون دارد، مثلا محاسبه‌ی نادرست چیزی و ....
و یا غلط در نگارش، برای نمونه؛ طرز نوشتار "قلقلک" غلط و صورت نوشتار صحیح این واژه "غلغلک" است. ضمن این‌که؛ حرف "غ" از الفبای زبان فارسی به‌شمار می‌رود، "غلغلک" نیز واژه‌ای فارسی است و حرف "ق" عربی!

روش نقد و اثبات درستی مطلبی
در بحث‌های ادبی از دو راه می‌توان نگرشی را به درجه‌ی ثبوت رساند و یا به نقد آثاری پرداخت:
یک. توجیه علمی و منطقی یا همان استدلال
دو. آوردن شاهدمثال از صاحبان علم و فن
اما در جای‌جای تنها ذکر شاهدمثال کارساز نیست و کافی به‌نظر نمی‌رسد. در تمامی علوم، استدلال یا توجیه علمی، پدیده‌ی اصلی است اما در علوم مختلف، روش‌ها متفاوت است. برای نمونه، در علوم تجربی، آزمایش و در علوم انسانی، منطق نقشی اساسی دارد. در برخی دیگر از علوم نیز، برای به‌کرسی نشاندن رای، نیاز به‌تحقیق و اکتشاف است اما آنچه که به بحث‌های ادبی مربوط می‌شود، همان دو مورد اول است.
فتوا‌دهنده باید توجیه علمی خود را در معرض دید همگان به ‌نمایش بگذارد، آن‌که علاقه و دانش مربوطه را داشت و تشنه‌ی رسیدن به علتها و معلول‌ها بود، به مطالعه‌ی توجیه‌ها می‌پردازد و آنکه نخواست، نه!
چنانچه شخص فتوادهنده از توجیه علمی عاجز و ناتوان بود، تردید نداشته باشید که یک جای کار او می‌لنگد!
هر کس برای اثبات نظرهای خود، دو راه بیشتر، پیش رو ندارد یا می‌بایست به توجیه علمی بپردازد تا اندیشه‌ی مورد بحثش مورد ارزیابی قرار گیرد که این خودش می‌شود منبع و یا می‌بایست از صاحب‌نظران و بزرگان اهل ادب فارسی شاهدمثال بیاورد که در آن اشاره‌ی دقیق به مطلب مورد نظر الزامی است!
مثلا: شخصی می‌خواهد، از کتاب دکتر پرویز خانلری شاهدمثالی بیاورد، نباید بگوید: کتاب عروض دکتر پرویز خانلری را مطالعه کنید، بلکه برای نمونه می‌بایست این‌گونه رفرنس دهد:
کتاب عروض و قافیه، نوشته‌ی دکترپرویز خانلری، انتشارات ....، نوبت چاپ: سوم، ویرایش سال ۱۳۸۸ صفحه‌ی ۱۵۶ خط ششم و بعد همان نوشته را بی‌کم و کاست در مطلب خود بیاورد!
در حقیقت کسانی که در اظهار نظرهایشان به کلی‌گویی می‌پردازند و به هیچ شاهدمثالی اشارت نمی‌کنند و به توجیه علمی نیز نمی‌پردازند، دارای دانشی ناچیزند که به سخنان آنان هیچ اعتمادی نیست و متاسفانه چنین معضلی بیشتر در شاعرانی دیده می‌شود که دارای اعتماد به‌نفسی کاذبند و گمان‌ می‌کنند، تنها خود توانایی سرودن شعر را دارند و به صرف اینکه دو سه بیتی می‌سرایند، در امور ادبی نیز صاحب‌نظرند. گاه به چنین مواردی برخورد می‌کنم، یاد این مصراع پیغامی به خاقانی می‌افتم؛
(نه هرکه دو بیت گفت لقب ز خاقان برد!)
فضل‌الله نکولعل‌آزاد
کرج. ۲۷ مرداد ماه ۱۴۰۲
http://lalazad.blogfa.com
http://faznekooazad.blogfa.com
http://fazlollahnekoolalazad.blogfa.com
http://f-lalazad.blogfa.com
http://karshenasaneadabiatefarsi.blogfa.com ›
http://www.nekoolalazad.blogfa.com
http://nazarhayeadabi.blogfa.com.
http://nekooazad.blogfa.com
http://www.sadivahaafez.blogfa.com/
اینستاگرام. مطالب ادبی lalazad-40

☆
☆

نوشته شده توسط فضل الله نکولعل آزاد در جمعه بیست و هفتم مرداد ۱۴۰۲ |